Ιδέα 1. Οικονομική αποτυχία
Η βασική ιδέα είναι αυτή της "αποτυχίας" του οικονομικού μοντέλου της Κουβανικής Επανάστασης. "Πρόκειται για μια χώρα σε οικονομική καταστροφή": αυτή η φράση, στην αρχή του ντοκιμαντέρ, συνοψίζει την εξαιρετικά δύσκολη οικονομική κατάσταση της Κούβας.Μήπως αυτό είναι απόδειξη ότι αυτή η φτωχή και εξαθλιωμένη χώρα υφίσταται έναν ανελέητο αποκλεισμό της οικονομίας της; Όχι, ο αμερικανικός αποκλεισμός καταγγέλλεται ελάχιστα από τον Κουβανό υφυπουργό Οικονομίας -μια επίσημη και επομένως "ύποπτη" για τον θεατή φωνή- και από έναν καθηγητή πανεπιστημίου που κάνει μια φευγαλέα εμφάνιση. Δεν φταίει ο αποκλεισμός, φταίει το σύστημα: "Ούτε το κοινωνικό σύστημα που δημιούργησαν οι Σοβιετικοί λειτουργεί σωστά". Μήπως αναφέρει τις μεταρρυθμίσεις της αγοράς που έχουν εισαχθεί στη χώρα τα τελευταία χρόνια; Όχι. Γιατί να αμαυρωθεί η ιδέα της κουβανικής "ακινησίας" σε ένα τόσο καλά δομημένο σενάριο;
Η θέση του "αποτυχημένου μοντέλου" υποστηρίζεται εννοιολογικά, σε πολυάριθμες εμφανίσεις, από την καθηγήτρια Alina López Hernández, η οποία αυτοπαρουσιάζεται ως "σοσιαλίστρια" (3): "Αυτός ο τύπος μοντέλου γραφειοκρατικού σοσιαλισμού (...) "υπήρξε ένα μοντέλο σοσιαλισμού που δεν λειτούργησε ούτε σε άλλα πλαίσια". Ο οικονομικός πόλεμος από τις ΗΠΑ, η δίωξη του εισοδήματος, των επενδύσεων και των πιστώσεων της χώρας δεν αποτελούν για την López "αποφασιστικό στοιχείο": "Ο αποκλεισμός είχε αντίκτυπο ως στοιχείο, αλλά κατά τη γνώμη μου δεν είναι αποφασιστικό στοιχείο".
Όμως από την κριτική του "γραφειοκρατικού σοσιαλισμού", το σενάριο σύντομα περνά στην εξύμνηση του καπιταλισμού:αυτού που υπήρχε στην Κούβα του Μπατίστα. Για το σκοπό αυτό, εισάγει έναν δεύτερο χαρακτήρα: τη συνταξιούχο ζωγράφο Nilda Bouzo (4): "Όταν ο Φιντέλ ανέλαβε αυτή τη χώρα, τη βρήκε σαν ένα μικρό κόσμημα. Καθαρή, όλα φρεσκοφτιαγμένα, βαμμένα (...) και ε, αρκεί να βγεις στο δρόμο και να περπατήσεις να δεις αν θα κλάψεις ή όχι". Για να εξιδανικεύσει αυτή τη εικόνα της προεπαναστατικής Κούβας, από την οποία - φυσικά - εξαφανίζονται οι τεράστιοι θύλακες της αγροτικής και περιαστικής μιζέριας, του αναλφαβητισμού και της βάναυσης πολιτικής καταστολής (5), εμφανίζονται νέοι χαρακτήρες: "Ήταν ωραία, όμορφα, ήμασταν όλοι ενωμένοι (...) Κατέστρεψαν ένα καλό πράγμα". "Δυστυχώς, η Αβάνα ήταν μια όμορφη πόλη που ευημερούσε, ιδίως η αρχιτεκτονική και ο πολιτισμός (...) Αλλά όλα καταστράφηκαν (...) Ελπίζω να έχει απομείνει κάτι από την Αβάνα που είχε χτιστεί πριν από την Επανάσταση". Ούτε λέξη για τον αποκλεισμό των ΗΠΑ: ούτε λέξη.
Ιδέα 2. Φόβος και καταστολή
Η δεύτερη ισχυρή ιδέα είναι αυτή του φόβου της καταπίεσης, της οποίας ο εννοιολογικός οδηγός στο σενάριο είναι ένας τρίτος χαρακτήρας: ο ροκάς Javier Rodríguez (6). Η Κούβα θα είναι εκείνη η χώρα στην οποία κανείς δεν τολμά να μιλήσει ενάντια στην κυβέρνηση, εκτός - φυσικά - από γενναίους ανθρώπους σαν κι αυτόν: οι άνθρωποι "φοβούνται τόσο πολύ, εδώ και τόσα χρόνια, που δεν τολμούν, είναι σαν εκείνα τα ζώα που έχουν ζήσει σε αιχμαλωσία όλη τους τη ζωή και ανοίγεις την πόρτα του κλουβιού και κοιτούν τη ζούγκλα μη ξέροντας τι να κάνουν, και προτιμούν να ξαναμπουν μέσα. Εδώ είχα φαγητό και νερό, αφήστε με να μπω μέσα. Προτιμούν να μην ρισκάρουν την ελευθερία τους.
Και μαζί με τον φόβο, η προσομοίωση: "Λένε ψέματα πολύ απροκάλυπτα και οι άνθρωποι γίνονται όλο και λιγότερο ηλίθιοι. Αποδέχονται το ψέμα, λένε 'αυτή είναι η επίσημη άποψη' και σιωπούν, αλλά ξέρουν ότι είναι ψέμα. Η Κούβα είναι μια χώρα υποκριτών.
Και, φυσικά, η λογοκρισία στα κουβανικά μέσα ενημέρωσης: "Υπάρχουν αυτά που λένε τα επίσημα μέσα ενημέρωσης, υπάρχουν αυτά που βλέπεις με τα ίδια σου τα μάτια στο δρόμο (...) Στην τηλεόραση, στις εφημερίδες, όλα είναι καλά, όλα είναι τέλεια". Διότι για να μας ενημερώσουν για την πολύπλοκη πραγματικότητα της Κούβας, έχουμε ήδη τους New York Times, το CNN, την El País... Ή τα δεκάδες μέσα ενημέρωσης με θέμα την Κούβα που χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση των ΗΠΑ (7). Παρόλο που όλα τους, μα απολύτως όλα τους, επαναλαμβάνουν - στις πολλαπλές εκδοχές της πλασματικής πολυφωνίας τους - την ίδια μοναδική αλήθεια. Παρόλο που στα "επίσημα" κουβανικά μέσα ενημέρωσης, τα οποία είναι ανοιχτά στην κριτική, ανεπαρκή, ατελή, τα προβλήματα της χώρας αντιμετωπίζονται σε πολύ μεγαλύτερο βάθος απ' ό,τι σε όλα αυτά (8).
Αλλά το σενάριο δεν απαιτεί μόνο μια αυστηρή επιλογή απόψεων. Xρειάζεται επίσης απροκάλυπτα ψέματα: "Ο Λεονάρντο Παδούρα είναι ο πιο διάσημος Κουβανός συγγραφέας (...) Αλλά τα έργα του δεν μπορούν να βρεθούν στην Κούβα, παρά το γεγονός ότι έχουν τόσους πολλούς αναγνώστες". Ψέματα. Πολλά από τα μυθιστορήματα αυτού του συγγραφέα, ο οποίος τιμήθηκε με το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας από το Υπουργείο Πολιτισμού (9) και ο οποίος παρουσιάζει τα έργα του σε κάθε Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Αβάνας (10), έχουν εκδοθεί στην Κούβα. Ένα άλλο ζήτημα είναι αυτό των μυθιστορημάτων του, για τα οποία ο Λεονάρδο Παδούρα έχει αποκλειστικό συμβόλαιο με τον ισπανικό όμιλο Planeta (11).
Παρεμπιπτόντως, σε συνέντευξη, ο ίδιος ο Παδούρα καταρίπτει τον μύθο της απουσίας κριτικής στο νησί: "Ως συγγραφέας, και όπως και άλλοι συνάδελφοί μου συγγραφείς, κινηματογραφιστές, θεατρικοί συγγραφείς, ζωγράφοι, εικαστικοί καλλιτέχνες, έχω δώσει μια κάπως κριτική άποψη για την κουβανική πραγματικότητα. Πολλά από τα προβλήματα της πραγματικότητας της χώρας μπορούν να διαβαστούν μέσα από αυτού του είδους το καλλιτεχνικό έργο".
Η οικονομική κατάσταση της Κούβας, αποτέλεσμα της εξάλειψης του τουρισμού στα δύο χρόνια της πανδημίας, καθώς και της περικύκλωσης των ΗΠΑ με 240 νέες κυρώσεις, είναι πολύ σοβαρή. Οι ελλείψεις καλύπτουν όλους τους τομείς: από τις αγορές και τις μεταφορές μέχρι την ηλεκτρική ενέργεια και τα χειρουργεία (12). Σε αυτό το πλαίσιο, οι στρατηγοί στην Ουάσιγκτον και το Μαϊάμι προσπαθούν να δώσουν τη χαριστική βολή στην Κουβανική Επανάσταση. Για να το πετύχουν αυτό, πρέπει να πείσουν την κοινή γνώμη ότι το κουβανικό πείραμα απέτυχε οριστικά. Και οι σεναριογράφοι της "προοδευτικής δημοσιογραφίας" εργάζονται με ενθουσιασμό.
- https://www.youtube.com/watch?v=3bJwlpaT4O8
- https://www.facebook.com/pertti.pesonen.1/?locale=es_LA
- https://www.laizquierdadiario.com/Alina-Lopez-Hernandez-En-Cuba-vivimos-la-crisis-mas-grande-de-todo-el-periodo-posterior-a-1959
- https://jovencuba.com/frustracion-generacional/
- http://www.cubadebate.cu/opinion/2013/10/19/50-verdades-sobre-la-dictadura-de-fulgencio-batista-en-cubas/
- https://adncuba.com/noticias-de-cuba/actualidad/no-hay-valor-ni-huevos-ni-verguenza-musico-cubano-vuelve-enviar
- https://www.cubainformacion.tv/especiales/20201029/88443/88443-los-millones-independientes-de-adn-cubanet-diario-de-cuba-y-observatorio-cubano-de-ddhh-italiano-francais
- https://www.youtube.com/watch?v=jm2WSkyf74s
- https://www.ecured.cu/Leonardo_Padura
- https://www.cubanosfamosos.com/es/obras-de-leonardo-padura-se-venden-en-la-feria-internacional-del-libro
- https://es.wikipedia.org/wiki/Leonardo_Padura
- https://www.jornada.com.mx/2023/04/27/opinion/018a1pol