Σε πρόσφατο άρθρο του, ο γνωστός αργεντίνος πολιτικός αναλυτής Ατίλιο Μπορόν σχολίασε την συντονισμένη προσπάθεια αποκατάστασης της επιρροής των ΗΠΑ στην πρώην «Πίσω Αυλή» τους –
έκφραση που ξαναχρησιμοποίησε μετά από πολλά χρόνια ο νέος επικεφαλής της βορειοαμερικανικής
διπλωματίας, Υπ.Εξ. Τζον Κέρι - με διάφορα μέσα, όπως την πίεση για ένταξη της Κολομβίας στο ΝΑΤΟ,
την επίσκεψη του Ενρίκε Καπρίλες στην Κολομβία και κυρίως την
προώθηση της «Συμμαχίας του Ειρηνικού» - ΣΕ (1). Αν και υποτίθεται ότι ο βασικός
χαρακτήρας της ΣΕ είναι οικονομικός, με πρωτεύοντα στόχο την υπογραφή συμφώνων ελεύθερου εμπορίου μεταξύ
των χωρών μελών, είναι προφανές ότι η στόχοι της είναι επίσης πολιτικοί και γεωστρατηγικοί.
Κομβικής σημασίας γεγονός αποτέλεσε η ήττα των νεοφιλελεύθερων επιδιώξεων των ΗΠΑ στην ιστορική σύνοδο του Μαρ ντε Πλάτα το 2005, όπου οι λατινοαμερικάνοι ηγέτες με επικεφαλής τον Τσάβες, τον Λούλα και το
Νέστορ Κίρχνερ απέρριψαν την επέκταση της Συμφωνίας
Ελεύθερου Εμπορίου NAFTA (που ισχύει από το 1994 μεταξύ
Μεξικού, ΗΠΑ και Καναδά) και στην υπόλοιπη Αμερική, ως ALCA (2). Τότε
η πλειοψηφία των λατινοαμερικάνων ηγετών έστειλε τη συμφωνία στο… διάολο (3) και προτίμησε διαφορετική στρατηγική: Τη σύσταση και ενίσχυση εναλλακτικών οργανισμών οικονομικής και πολιτικής
συνεργασίας με στόχο την περιφερειακή ολοκλήρωση αντί της πρόσδεσης στα μπλοκ των "μεγάλων δυνάμεων". Επιπλέον, συμφωνήθηκε να δοθεί έμφαση και ειδική μέριμνα στα δικαιώματα των λαών, στις
ιθαγενείς κοινότητες, στην οικολογία και στον πολιτισμό.
Πέρα από την όποια κριτική "από τα αριστερά" μπορεί να γίνει σε τέτοια εγχειρήματα, κυρίως για το γεγονός ότι δεν αμφισβητούν ουσιαστικά το καπιταλιστικό μοντέλο ανάπτυξης και καταμερισμού της εργασίας, δεν μπορεί να παραγνωριστεί η θετική συμβολή τους στην αντικατάσταση των παραδοσιακών σχέσεων εξάρτησης και εκμετάλλευσης των χωρών του Νότου από τις βιομηχανικές χώρες - όπως τις περιέγραφε ο Εντουάντο Γκαλεάνο στις "Ανοιχτές Φλέβες της Λατινικής Αμερικής" πριν 40 χρόνια - με σχέσεις συνεργασίας μεταξύ ισότιμων εταίρων με αμοιβαία οφέλη, γεγονός που συνέβαλε στη μείωση της φτώχειας και την ανισότητας στις περισσότερες χώρες της υποηπείρου, βελτίωσε τις υποδομές και υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης και στέγασης και βοήθησε στην κοινωνική ένταξη περιθωριοποιημένων φυλετικών και πολιτιστικών ομάδων.
Πέρα από την όποια κριτική "από τα αριστερά" μπορεί να γίνει σε τέτοια εγχειρήματα, κυρίως για το γεγονός ότι δεν αμφισβητούν ουσιαστικά το καπιταλιστικό μοντέλο ανάπτυξης και καταμερισμού της εργασίας, δεν μπορεί να παραγνωριστεί η θετική συμβολή τους στην αντικατάσταση των παραδοσιακών σχέσεων εξάρτησης και εκμετάλλευσης των χωρών του Νότου από τις βιομηχανικές χώρες - όπως τις περιέγραφε ο Εντουάντο Γκαλεάνο στις "Ανοιχτές Φλέβες της Λατινικής Αμερικής" πριν 40 χρόνια - με σχέσεις συνεργασίας μεταξύ ισότιμων εταίρων με αμοιβαία οφέλη, γεγονός που συνέβαλε στη μείωση της φτώχειας και την ανισότητας στις περισσότερες χώρες της υποηπείρου, βελτίωσε τις υποδομές και υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης και στέγασης και βοήθησε στην κοινωνική ένταξη περιθωριοποιημένων φυλετικών και πολιτιστικών ομάδων.
Οι ΗΠΑ ασφαλώς δεν έμειναν με σταυρωμένα χέρια μετά από αυτό.
Εργάστηκαν μεθοδικά για να υπονομεύσουν και να ακυρώσουν την πιο πάνω διαδικασία, και ιδιαίτερα μετά τη φυσική απώλεια του Ούγκο Τσάβες, συνέχισαν πιο δυναμικά και εντατικά προς δύο κατευθύνσεις: Αφενός να σαμποτάρουν τη συνεργασία του «μπολιβαριανού» πυρήνα
(Βενεζουέλα, Κούβα, Βολιβία, Εκουαδόρ) με τις υπόλοιπες προοδευτικές
κυβερνήσεις (Βραζιλία, Αργεντινή, Ουρουγουάη κλπ), και αφετέρου να συγκροτήσουν
και να υποστηρίξουν, ως "αντίπαλον δέος", οργανισμούς όπως η ΣΕ, με προφανή στόχο να
ξαναφέρουν τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα και να αποκαταστήσουν την
πολιτικοστρατιωτική επιρροή τους στην περιοχή.
Ιδιαίτερα η περίφημη "Συμμαχία του
Ειρηνικού", μέσα σε ένα μόλις χρόνο ζωής – επίσημα συστάθηκε στις 6 Ιουνίου
2012 – υπήρξε εξαιρετικά δραστήρια, με 7 συνόδους μέσα σε αυτό το διάστημα.
Επιπλέον, υπάρχει η φιλοδοξία, εκτός από τις υπόλοιπες χώρες της Λατινικής
Αμερικής, να ενταχθούν μελλοντικά και άλλες όπως η Ιαπωνία και η Αυστραλία
(πιστοί σύμμαχοι των ΗΠΑ), ακόμα και η… Ισπανία, η οποία αν και δεν βρέχεται από τον Ειρηνικό έχει έντονη αντιδραστική επιρροή
στη Λατινική Αμερική τα τελευταία χρόνια, κυρίως μέσω κύκλων του δεξιού Λαϊκού Κόμματος, με εμβληματική φιγούρα τον πρώην πρωθυπουργό Χοσέ Μαρία Αθνάρ.
Συνολικά, οι ενορχηστρωμένες προσπάθειες ανάκτησης της «Πίσω
Αυλής», με κινήσεις σε διάφορα επίπεδα, όπως η προώθηση σχημάτων τύπου ΣΕ, ο
τεχνητός διαχωρισμός σε «καλή» (βλ. Βραζιλία) και «κακή» (βλ. Βενεζουέλα)
αριστερά, η χρήση προβοκατόρικων μαριονετών τύπου Ουρίβε παλιότερα και Καπρίλες τώρα, καθώς και η διεύρυνση
του ΝΑΤΟ προς νότο, αποτελούν μεγάλη πρόκληση για την εξέλιξη της λατινοαμερικάνικης ολοκλήρωσης, της οποίας προμαχώνας παραμένει το μπολιβαριανό μπλοκ. Η έκβαση αυτής
της διελκυστίνδας τα επόμενα χρόνια θα είναι κομβικής σημασίας και θα καθορίσει
τους μελλοντικούς συσχετισμούς δυνάμεων ενδεχομένως για πολλές δεκαετίες, όχι μόνο στη Λατινική Αμερική αλλά και στον υπόλοιπο αναπτυσσόμενο κόσμο.
(1) Στη φωτό οι πρόεδροι (από αριστερά): Ενρίκε Πένια Νιέτο (Μεξικό), Χουάν Μανουέλ Σάντος (Κολομβία), Σεμπαστιάν Πινιέρα (Χιλή) και Ογιάντα Ουμάλα (Περού).
(2) NAFTA: North Atlantic Free Trade Agreement (Σύμφωνο Ελεύθερου Εμπορίου Βόρειας Αμερικής)
ALCA: Área de Libre Comercio de América / FTAA: Free Trade Area of the Americas (Περιοχή Ελεύθερου Εμπορίου της Αμερικής)
(3) Πέρασε στην ιστορία το περίφημο σύνθημα του Τσάβες
ALCA - ¡Al carajo! (ALCA στο διάολο!)