Φερνάντο Μαρτίνες Ερέδια
Αυτό το κείμενο του Φερνάντο Μαρτίνες Ερέδια συμπεριλήφθηκε σε ένα φυλλάδιο που διένειμε, ως θεωρητική συνεισφορά, η αντιπροσωπεία του Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας στη 23η Συνάντηση του Φόρουμ του Σάο Πάολο, που συγκλήθηκε στη Μανάγκουα, από τις 15 έως 17 Ιουλίου του 2017.
ΠΕΜΠΤΟ (τελευταίο) ΜΕΡΟΣ
Εδώ και είκοσι χρόνια, θέτω συνεχώς το θέμα ότι η βασική προσπάθεια του σύγχρονου καπιταλισμού έγκειται στον πολιτιστικό πόλεμο για την κυριαρχία στην καθημερινή ζωή, στο να καταφέρει να αποδεχτούν όλοι ότι η μοναδική δυνατή κουλτούρα στην καθημερινή ζωή είναι αυτή του καπιταλισμού και να καταφέρει το σύστημα να ελέγχει μια ζωή πολιτών απογυμνωμένη από διαχρονικότητα και οργανική σύνδεση. Λυπάμαι που λέω ότι ακόμα δεν έχουμε καταφέρει να νικήσουμε αυτόν τον πολιτιστικό πόλεμο.
Είναι προφανές το μεγαλύτερο μέρος αυτών που έχω εκθέσει σχετικά με τα χαρακτηριστικά του καπιταλισμού, τους παράγοντες υπέρ του και εναντίον του και τις εξαρτήσεις μεταξύ αυτών και σχολιάζω, μόνο όσα είναι σχετικά με το θέμα μας. Η ευρεία και επιτηδευμένη κατανάλωση που είναι παρούσα σε όλες τις αστικές περιοχές του κόσμου, αλλά στην οποία έχουν πρόσβαση μόνο οι μειοψηφίες, συμπληρώνεται από ένα «εκδημοκρατισμένο» πνευματικό σύμπλεγμα, το οποίο καταναλώνεται από πολύ πλατιά τμήματα του πληθυσμού. Έτσι υπάρχει η τάση να ταυτίζεται με αυτό, ένας αριθμός ανθρώπων πολύ μεγαλύτερος από αυτούς που καταναλώνουν υλικά και έτσι επιτυγχάνουν την αποδοχή της καπιταλιστικής ηγεμονίας. Η πλειοψηφία των «ενσωματωμένων» στον τρόπο ζωής της καπιταλιστικής εμπορευματοποίησης είναι περισσότερο εικονική, παρά πραγματική. Αλλά, θα αποτελέσουν αυτοί μέρος της κοινωνικής βάσης του μπλοκ της σύγχρονης προληπτικής αντεπανάστασης; Ο καπιταλισμός θα κατάφερνε αυτό το στόχο, αν επετύγχανε η βασική διαχωριστική γραμμή στις κοινωνίες να τείνει ανάμεσα στους ενσωματωμένους και τους αποκλεισμένους. Οι πρώτοι –οι πραγματικοί και οι εν δυνάμει, τα αφεντικά και οι υπηρέτες, αυτοί που ζουν έτσι και αυτοί που έχουν την αυταπάτη ότι ζουν έτσι- θα απομακρύνονταν από τους δεύτερους και θα τους υποτιμούσαν, αλλά και θα ενεργούσαν από κοινού εναντίον τους, κάθε φορά που θα ήταν αναγκαίο.
Η καθολική πολιτιστική αναπαραγωγή της κυριαρχίας του είναι βασικό στοιχείο στον καπιταλισμό για να τροφοδοτήσει τον αυξανόμενο βαθμό –και αντιθετικό-, με τον οποίο αρνείται την οποιαδήποτε σχέση με την αναπαραγωγή της ζωής χιλιάδων εκατομμυρίων ανθρώπων σε παγκόσμια κλίμακα και παίρνει στην κατοχή του τους φυσικούς πόρους και τις αξίες που δημιουργούνται, σε αυτή την ίδια κλίμακα. Για να κερδίσει τον πολιτιστικό του πόλεμο, του είναι απαραίτητο να εξαλείψει την απείθεια και να προλάβει τις εξεγέρσεις, να ομογενοποιήσει τα συναισθήματα και τις ιδέες, να εξισώσει τα όνειρα. Αν η πλειοψηφία του κόσμου, καταπιεσμένη, εκμεταλλευόμενη και υποταγμένη στην κυριαρχία του, δεν επεξεργαστεί τη διαφορετική εναλλακτική και την αντίθετη προς αυτόν, θα καταλήξουμε σε μια αυτοκτονική συναίνεση, διότι ο καπιταλισμός δεν διαθέτει χώρο στο μέλλον για εμάς.
Έχω ξεκαθαρίσει σε κάποιους συναγωνιστές που εκτιμώ πολύ, ότι ο καπιταλισμός δεν προσπαθεί να επιβάλει μία και μοναδική σκέψη, όπως εκείνοι ισχυρίζονται, αλλά να δημιουργήσει την τάση δια της επαγωγής, να μην υπάρχει καμία σκέψη. Βρίσκεται σε εφαρμογή μια κολοσσιαία διαδικασία αφοπλισμού των εργαλείων σκέψης, αλλά και της ανθρώπινης συνήθειας να σκέφτεται, μιας συνεχούς εξάλειψης των άμεσων συμπερασμάτων, μέχρι να κατορθώσει ένα είδος αποβλάκωσης των μαζών.
Η κατάσταση απαιτεί την ανασκόπηση και ανάλυση, σε βάθος και με πνεύμα αυτοκριτικής, όλων των πλευρών που έχουν σχέση με τις διαδικασίες που είναι σε εφαρμογή, όλων των πολιτικών και όλων των επιλογών. Αυτή η δράση και οι ενέργειες που απορρέουν από αυτήν είναι εφικτές, διότι το λαϊκό στρατόπεδο της Λατινικής Αμερικής έχει ιδανικά, πεποιθήσεις, πραγματικές οργανωμένες δυνάμεις και συσσωρευμένη κουλτούρα.
Ένα δίδαγμα είναι πολύ ξεκάθαρο: το να διανείμεις καλύτερα το εισόδημα, να αυξήσεις την ποιότητα ζωής της μεγάλης πλειοψηφίας, να μοιράσεις παροχές και δυνατότητες στους ανυπεράσπιστους είναι σημαντικό και αναγκαίο, όμως δεν είναι αρκετό. Το να επιτυγχάνεις λαϊκές εκλογικές νίκες μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα, να διοικείς καλύτερα απ’ ότι οι κυβερνητικές συμμορίες του, και ακόμα, το να κυβερνάς προς όφελος του λαού, ενάντια στο ρεύμα της εκμεταλλευτικής και ανηλεούς τάξης πραγμάτων είναι ένα μεγάλο επίτευγμα, όμως είναι ανεπαρκές. Επανέρχεται, δείχνοντάς μας την ορθότητά της, μια πρόταση του Καρλ Μαρξ: την κεντρική θέση που πρέπει να έχει μια νέα πολιτική στη δράση του κινήματος των καταπιεσμένων, για να μπορέσει να νικήσει και να σταθεροποιήσει τη νίκη.
Πλησιάζουμε σε ένα νέο στάδιο γεγονότων που μπορούν να είναι αποφασιστικά, σε μεγάλες προκλήσεις και συγκρούσεις και σε δυνατότητες ριζοσπαστικών κοινωνικών αλλαγών. Δηλαδή, ένα στάδιο στο οποίο θα επικρατήσει η πράξη και η ιστορική κίνηση, ένα στάδιο στο οποίο θα μπορούσαμε να επιβληθούμε στις περιστάσεις και να τις τροποποιήσουμε σε βάθος, ένα στάδιο όπου θα υπάρχουν νίκες και ήττες.
Στην εποχή που ξεκινά, αναδεικνύεται μια συγκέντρωση δυνάμεων πολύ διαφορετικών ή ακόμα και αποκλίνουσων, σε εκείνους οι οποίοι καλούνται να ενώσουν τις ανάγκες, αναδεικνύονται κοινοί εχθροί και στρατηγικοί παράγοντες που πηγαίνουν πολύ πιο πέρα από τις εθνικές τους ταυτότητες, τα αιτήματά τους και τα εγχειρήματά τους. Και πιθανότητες νίκης θα έχει μόνο μια στοχευμένη πρακτική, οργανωμένη, ικανή να χειριστεί τα θεμελιακά δεδομένα, τις εκτιμήσεις, τις επιλογές, τον πλουραλισμό των καταστάσεων, τις θέσεις και τους στόχους, τις εξαρτήσεις και τις πολιτικές που είναι στο παιχνίδι.
Η ριζοσπαστικοποίηση των διαδικασιών θα πρέπει να είναι η απαραίτητη και αναγκαία τάση για την ίδια τους την επιβίωση. Θα ήταν αυτοκτονικές οι οπισθοχωρήσεις και οι αφοπλιστικές συναινέσεις απέναντι σε έναν εχθρό που ξέρει να είναι αδιάλλακτος, αλλά το βασικό είναι ότι – δεδομένου του επιπέδου που έχουν φτάσει η πολιτική κουλτούρα των λαών και οι ελπίδες για ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη και ευημερία για όλους – τα κινήματα, οι εξουσίες και οι ηγέτες με κύρος και τόλμη θα μπορούν να πολλαπλασιάσουν τις λαϊκές δυνάμεις και να έχουν επιλογή νίκης, μόνο εάν βάζουν την πραγματική ελευθερία από το ζυγό του καπιταλισμού, στη ζυγαριά των καλεσμάτων για αγώνα.
Η επαναστατική πολιτική δεν μπορεί να συμβιβάζεται με το να είναι εναλλακτική. Η φύση του συστήματος το έχει τοποθετήσει σε ένα αδιέξοδο γενικά, όμως η ισχύς του και οι σημερινοί του πόροι, του επιτρέπουν μια ευρεία γκάμα απαντήσεων ενάντια στις διαδικασίες που τρέχουν και, επίσης, μπορεί να αφήσουν μια χαραμάδα ανεκτικότητας σε κάποιες εναλλακτικές, ενώ συνδυάζει την προτροπή και την ελπίδα, μέχρι που να εξαντληθούν. Στο μέτρο που προχωράμε, έχοντας νίκες και αλλαγές των ίδιων μας των εαυτών, θα μετατρέπουμε τις εναλλακτικές σε διαδικασίες χειραφέτησης του ανθρώπου και της κοινωνίας.
Όσο υπάρχει καπιταλιστική καταπίεση, εκμετάλλευση και κυριαρχία, δεν θα υπάρχουν λύσεις, ούτε πολιτικά και κοινωνικά καθεστώτα ικανοποιητικά για τις πλειοψηφίες, ούτε και θα έχουν διάρκεια. Η απελευθέρωση των ανθρώπων και των κοινωνιών είναι αυτή που θα ανοίξει τις πόρτες για τη δημιουργία ενός νέου κόσμου. Μοιάζει μεγάλη φιλοδοξία; Ναι, φυσικά. Όμως είναι το μόνο εφικτό.
