Χοσέ Αρτίγκας: Ένας ξεχασμένος ήρωας

Πηγή: atilioboron.com.ar
(του Ατίλιο Μπορόν)

Μια μέρα σαν σήμερα (19 Ιουνίου), αλλά του 1764, γεννήθηκε στο Μοντεβιδέο ένας από τους μεγαλύτερους πατριώτες της Μεγάλης Πατρίδας: Ο Χοσέ Χερβάσιο Αρτίγκας. Μισητός από την ολιγαρχία του Μπουένος Άιρες, που τον έβλεπε, δικαίως, σαν ένα από τα πρώτα σπαθιά του γιακωβίνικου κύματος της Επανάστασης του Μάη, περιθωριοποιήθηκε και κυνηγήθηκε χωρίς σταματημό. Οι αντιπρόσωποί του της Ανατολικής Λωρίδας [1] δεν έγιναν δεκτοί στις διαβουλεύσεις της Συνέλευσης του έτους 13, ούτε και στο Κογκρέσο του Τουκουμάν, που ανακήρυξε το 1816 την ανεξαρτησία των Ηνωμένων Επαρχιών του Ρίο ντε λα Πλάτα από την ισπανική μοναρχία. Ένα έτος πριν, το 1815, ο Αρτίγκας είχε συγκαλέσει στην Κονσεψιόν της Ουρουγουάης, στην επαρχία Έντρε Ρίος, το «Κογκρέσο των Ελεύθερων Λαών» που μεταξύ άλλων είχε επικυρώσει αυτό που με κάθε δικαίωμα θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ο πρώτος νόμος αγροτικής μεταρρύθμισης της Λατινικής Αμερικής, ο οποίος απαλλοτρίωνε τη γη και τη μοίραζε ανάμεσα σε όσους τη δούλευαν.

Η βασιλεύουσα ολιγαρχία της Ανατολικής Λωρίδας δεν ανέχτηκε τη στάση του και σε αισχρή συμπαιγνία με τους ομολόγους της στην άλλη όχθη του Ρίο ντε λα Πλάτα μεθόδευσε την εξορία και τον τερματισμό της πολιτικής καριέρας του μεγάλου πατριώτη της Δικής μας Αμερικής. Το 1820, ηττημένος στρατιωτικά και κυνηγημένος λυσσαλέα από τους αντιπάλους του αναγκάστηκε να εξοριστεί στην Παραγουάη, όπου η ολιγαρχία που σφετερίστηκε την εξουσία της χώρας που κατόπιν, το 1828, θα γινόταν η Ανατολική Δημοκρατία της Ουρουγουάης, τον υποχρέωσε να παραμείνει μέχρι τις τελευταίες μέρες του, το 1850. Η επίσημη ιστορία, παραχαραγμένη δόλια και στις δύο πλευρές του Λα Πλάτα έκανε ότι ήταν δυνατό για να αλλοιώσει τη μορφή του και να διαστρεβλώσει την πολιτική του σκέψη. Η αργεντίνικη ολιγαρχία, και οι γραφιάδες της, τον στιγμάτισαν ως «Ουρουγουανό» αναρχικό καουδίγιο [2], παραγνωρίζοντας ότι για τον Αρτίγκας το Αντιβασίλειο του Ρίο ντε Λα Πλάτα [3] όφειλε να διατηρήσει την πολιτική του ενότητα με κάθε τίμημα και ότι ο επαναστατικός αγώνας του επεκτάθηκε σε διάφορες περιοχές της μετέπειτα Αργεντινής. Για την ολιγαρχία της Ουρουγουάης, ο Αρτίγκας ήταν ο πολεμικός ήρωας που αντιστάθηκε στην παντοδυναμία των «παλιόφιλων» από το Μπουένος Άιρες και τίποτα άλλο. Τίποτα πιο υποκριτικό και ψευδές από τη λατρεία προς τον Αρτίγκας της ουρουγουανής δεξιάς. Αμφότερες οι ολιγαρχίες μηχανορράφησαν για να φιμώσουν αυτόν τον ακέραιο επαναστάτη, ο οποίος πρόωρα πρότεινε την πραγματοποίηση μιας αγροτικής μεταρρύθμισης, την πλήρη ένταξη του ινδιάνου στη νέα δημοκρατία, τη λαϊκή κυριαρχία και την ένωση των λαών της Νοτίου Αμερικής. Μια από τις πιο γνωστές και επίκαιρες φράσεις του είναι αυτή που λέει ότι «Οι λαοί της Νότιας Αμερικής είναι στενά ενωμένοι με φυσικούς δεσμούς και αμοιβαία συμφέροντα», κάτι που ξεχνούν αυτοί που και στις δύο όχθες του Λα Πλάτα ονειρεύονται εμπορικές συμφωνίες και διαδικασίες ολοκλήρωσης υποταγμένες στις ντιρεκτίβες του βορειοαμερικάνικου ιμπεριαλισμού.

Ο Αρτίγκας έπρεπε να πληρώσει με τριάντα χρόνια εξορίας και την πιο απόλυτη ακύρωση της πολιτικής του δραστηριότητας για το τόσο θάρρος του. Πέθανε εξοστρακισμένος και βουτηγμένος  στην ήττα, όπως ακριβώς και ο Μπολίβαρ και ο Σαν Μαρτίν. Τα δημοσιογραφικά χρονικά της εποχής επιβεβαιώνουν ότι μόνο τέσσερις άνθρωποι συνόδευσαν τη σορό του στην Ασουνσιόν. Γι’ αυτό, σε στιγμές όπως οι σημερινές όπου το δύσκολο χτίσιμο της ενότητας της Νότιας Αμερικής πολιορκείται αδιάκοπα από τον ιμπεριαλισμό και τα κατά τόπους πιόνια του, η μνήμη των αγώνων του μεγάλου λαϊκού ηγέτη του Ρίο ντε λα Πλάτα και η αναγνώριση των αντιπάλων του του χθες, που είναι οι ίδιοι με του σήμερα, είναι περισσότερο απαραίτητες και διδακτικές από ποτέ.

[1] Banda Oriental: Παλιά ονομασία της περιοχής που συμπίπτει περίπου με το σημερινό κράτος της Ουρουγουάης.
[2] Caudillo: Στρατιωτικός αρχηγός, ηγέτης. Βλ. και Ο στρατιωτικός αρχηγισμός και το ζήτημα της γης στη Λατινική Αμερική.
[3] Virreinato del Río de la Plata: Διοικητική υποδιαίρεση των ισπανικών αποικιών στη Νότια Αμερική. Στα χρόνια των πολέμων της Ανεξαρτησίας περιλάμβανε τις σημερινές Αργεντινή, Ουρουγουάη, Παραγουάη και Βολιβία.