Ο Λούλα επιδιώκει να εκπληρώσει τις δεσμεύσεις του, από την επέκταση των αυτόχθονων εδαφών έως την ανάσχεση της έκρηξης της παράνομης αποψίλωσης των δασών.
Κουνώντας μια παραδοσιακή κουδουνίστρα, η εισερχόμενη επικεφαλής των υποθέσεων των ιθαγενών της Βραζιλίας περπάτησε πρόσφατα από κάθε γωνιά των κεντρικών γραφείων του οργανισμού -ακόμη και του καφέ του- καθώς επικαλέστηκε τη βοήθεια των προγόνων κατά τη διάρκεια ενός τελετουργικού καθαρισμού.
Το τελετουργικό είχε επιπλέον νόημα για την Τζοένια Γουαπιτσάνα, την πρώτη ιθαγενή γυναίκα της Βραζιλίας που διοικούσε την υπηρεσία που είναι επιφορτισμένη με την προστασία του τροπικού δάσους του Αμαζονίου και των ανθρώπων του. Μόλις ορκιστεί τον επόμενο μήνα υπό τον πρόσφατα διορισμένο Πρόεδρο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα η Γουαπιτσάνα υπόσχεται να ανασχηματίσει μια υπηρεσία που οι επικριτές λένε ότι επέτρεψε την εκμετάλλευση των πόρων του Αμαζονίου σε βάρος του περιβάλλοντος.
Καθώς η Γουαπιτσάνα εκτελούσε το τελετουργικό, οι ιθαγενείς και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι φώναζαν με ενθουσιασμό «Γιου-χου! Το Φουνάι είναι δικό μας!» — αναφορά στην υπηρεσία που θα ηγηθεί.
Οι περιβαλλοντολόγοι, οι ιθαγενείς και οι ψηφοφόροι που συμπαθούσαν τους σκοπούς τους ήταν σημαντικοί για τη ισχνή νίκη του Λούλα επί του πρώην προέδρου Ζαΐρ Μπολσονάρο. Τώρα ο Λούλα επιδιώκει να εκπληρώσει τις δεσμεύσεις της εκστρατείας που τους είχε δώσει σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, από την επέκταση των αυτόχθονων εδαφών έως την ανάσχεση της έκρηξης της παράνομης αποψίλωσης των δασών.
Για να επιτύχει αυτούς τους στόχους, ο Λούλα διορίζει γνωστούς περιβαλλοντολόγους και ιθαγενείς σε βασικές θέσεις στο Φουνάι και σε άλλες υπηρεσίες που είχε συμπληρώσει ο Μπολσονάρο με συμμάχους αγροτικών επιχειρήσεων και στρατιωτικούς.
Στις δύο προηγούμενες θητείες του Λούλα ως προέδρου, είχε ανάμεικτα αποτελέσματα σε περιβαλλοντικά και αυτόχθονα ζητήματα. Και είναι βέβαιο ότι θα αντιμετωπίσει εμπόδια από κυβερνήτες πολιτειών που είναι υπέρ του Μπολσονάρο, οι οποίοι εξακολουθούν να ελέγχουν περιοχές του Αμαζονίου. Όμως οι ειδικοί λένε ότι ο Λούλα κάνει τα πρώτα σωστά βήματα.
Οι ομοσπονδιακοί αξιωματούχοι που ο Λούλα έχει ήδη ορίσει σε βασικές θέσεις «έχουν το εθνικό και διεθνές κύρος για να αντιστρέψουν όλη την περιβαλλοντική καταστροφή που έχουμε υποστεί αυτά τα τέσσερα χρόνια της κυβέρνησης Μπολσονάρο», δήλωσε ο Τζορτζ Πόρτο Φερέιρα, αναλυτής στο Ibama, το όργανο επιβολής περιβαλλοντικού δικαίου της Βραζιλίας.
Οι υποστηρικτές του Μπολσονάρο, εν τω μεταξύ, φοβούνται ότι η υπόσχεση του Λούλα για ισχυρότερη περιβαλλοντική προστασία θα βλάψει την οικονομία μειώνοντας την έκταση της γης που είναι ανοιχτή για ανάπτυξη και θα τιμωρήσει τους ανθρώπους για δραστηριότητες που είχαν προηγουμένως επιτραπεί. Ορισμένοι υποστηρικτές με δεσμούς με τις αγροτικές επιχειρήσεις έχουν κατηγορηθεί ότι παρείχαν οικονομική και υλικοτεχνική βοήθεια σε ταραχοποιούς που νωρίτερα αυτό το μήνα εισέβαλαν στο προεδρικό παλάτι, το Κογκρέσο και το Ανώτατο Δικαστήριο της Βραζιλίας.
Όταν ο Μπολσονάρο ήταν πρόεδρος, καταδίκασε το Φουνάι και άλλες υπηρεσίες που ήταν αρμόδιες για την περιβαλλοντική επίβλεψη. Αυτό επέτρεψε την αποψίλωση των δασών να φτάσει στο υψηλότερο επίπεδο από το 2006, καθώς οι εργολάβοι και οι ανθρακωρύχοι που πήραν γη από αυτόχθονες πληθυσμούς αντιμετώπισαν λίγες συνέπειες.
Μεταξύ 2019 και 2022, ο αριθμός των προστίμων που επιβλήθηκαν για παράνομες δραστηριότητες στον Αμαζόνιο μειώθηκε κατά 38% σε σύγκριση με τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια, σύμφωνα με ανάλυση των δεδομένων της κυβέρνησης της Βραζιλίας από το Climate Observatory, ένα δίκτυο περιβαλλοντικών μη κερδοσκοπικών ομάδων.
Μία από τις ισχυρότερες ενδείξεις μέχρι τώρα για τις προθέσεις του Λούλα να αντιστρέψει αυτές τις τάσεις ήταν η απόφασή του να επιστρέψει τη Μαρίνα Σίλβα στην ηγεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος της χώρας. Η Σίλβα κατείχε τη δουλειά στο παρελθόν μεταξύ 2003 και 2008, περίοδος κατά την οποία η αποψίλωση των δασών μειώθηκε κατά 53%. Πρώην συλλέκτης λάστιχου από καουτσούκ από την πολιτεία Άκρε, η Σίλβα παραιτήθηκε μετά από σύγκρουση με κυβερνητικούς και ηγέτες αγροτικών επιχειρήσεων για περιβαλλοντικές πολιτικές που έκρινε πολύ επιεικές.
Η Σίλβα έχει έντονη αντίθεση με τον πρώτο υπουργό Περιβάλλοντος του Μπολσονάρο, Ρικάρντο Σάλες, ο οποίος δεν είχε πατήσει ποτέ το πόδι του στον Αμαζόνιο όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του το 2019 και παραιτήθηκε δύο χρόνια αργότερα μετά από ισχυρισμούς ότι είχε διευκολύνει την εξαγωγή παράνομα υλοτομημένης ξυλείας.
Άλλα μέτρα που έχει λάβει ο Λούλα για την υποστήριξη του Αμαζονίου και των ανθρώπων του περιλαμβάνουν:
— Υπογραφή διατάγματος που θα αναζωογονούσε τη σημαντικότερη διεθνή προσπάθεια για τη διατήρηση του τροπικού δάσους – το Amazon Fund. Το ταμείο, το οποίο είχε καταστρέψει ο Μπολσονάρο, έχει λάβει περισσότερα από 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια, κυρίως από τη Νορβηγία, για να βοηθήσει να πληρώσει για τη βιώσιμη ανάπτυξη του Αμαζονίου.
— Ανάκληση διατάγματος Μπολσονάρο που επέτρεπε την εξόρυξη σε περιοχές ιθαγενών και περιβαλλοντικής προστασίας.
— Δημιουργία Υπουργείου Ιθαγενών Λαών, το οποίο θα εποπτεύει τα πάντα, από τα όρια της γης μέχρι την εκπαίδευση. Αυτό το υπουργείο θα ηγείται από τη Σόνια Γκουαγαχάρα, την πρώτη ιθαγενή γυναίκα της χώρας σε μια τόσο υψηλή κυβερνητική θέση.
«Δεν θα είναι εύκολο να ξεπεραστούν τα 504 χρόνια σε μόλις τέσσερα χρόνια. Αλλά είμαστε πρόθυμοι να χρησιμοποιήσουμε αυτή τη στιγμή για να προωθήσουμε την ανάκτηση της πνευματικής δύναμης της Βραζιλίας», είπε η Γκουαγαχάρα κατά την τελετή εισδοχής της, η οποία καθυστέρησε λόγω της ζημιάς που προκάλεσαν οι ταραχοποιοί υπέρ του Μπολσονάρο στο προεδρικό μέγαρο.
Το τροπικό δάσος του Αμαζονίου, το οποίο καλύπτει μια έκταση διπλάσια από την Ινδία, λειτουργεί ως ρυθμιστικό μέσο κατά της κλιματικής αλλαγής απορροφώντας μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα. Αλλά ο Μπολσονάρο θεώρησε τη διαχείριση του Αμαζονίου ως εσωτερική υπόθεση, προκαλώντας πλήγμα στην παγκόσμια φήμη της Βραζιλίας. Ο Λούλα προσπαθεί να αναιρέσει αυτή τη ζημιά.
Κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα στην Αίγυπτο τον Νοέμβριο, ο Λούλα δεσμεύτηκε να τερματίσει κάθε αποψίλωση των δασών έως το 2030 και ανακοίνωσε την πρόθεση της χώρας του να φιλοξενήσει τη διάσκεψη για το κλίμα COP30 το 2025. Η Βραζιλία είχε προγραμματιστεί να φιλοξενήσει την εκδήλωση το 2019, αλλά ο Μπολσονάρο την ακύρωσε το 2018 μόλις εξελέγη.
Ενώ ο Λούλα έχει φιλόδοξους περιβαλλοντικούς στόχους, ο αγώνας για την προστασία του Αμαζονίου αντιμετωπίζει πολύπλοκα εμπόδια. Για παράδειγμα, η συνεργασία από τοπικούς αξιωματούχους δεν θα είναι εύκολη.
Έξι στις εννέα πολιτείες του Αμαζονίου διοικούνται από συμμάχους του Μπολσονάρο. Σε αυτά περιλαμβάνονται η Ροντονία, όπου έποικοι ευρωπαϊκής καταγωγής ελέγχουν την τοπική εξουσία και έχουν καταργήσει την περιβαλλοντική νομοθεσία μέσω της πολιτειακής συνέλευσης. και την Άκρα, όπου η έλλειψη οικονομικών ευκαιριών οδηγεί τους συλλέκτες λάστιχου που είχαν παλέψει εδώ και καιρό για να διατηρήσουν το τροπικό δάσος για να αρχίσουν να βόσκουν βοοειδή.
Ο Αμαζόνιος μαστίζεται επίσης για δεκαετίες από την παράνομη εξόρυξη χρυσού, η οποία απασχολεί δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους στη Βραζιλία και σε άλλες χώρες, όπως το Περού και η Βενεζουέλα. Η παράνομη εξόρυξη προκαλεί μόλυνση των ποταμών με υδράργυρο στα οποία βασίζονται οι αυτόχθονες πληθυσμοί για ψάρεμα και πόσιμο.
«Η κύρια αιτία του είναι η απουσία της πολιτείας», λέει ο Γλουστάβο Γκέιζερ, εμπειρογνώμονας εγκληματολογίας στην Ομοσπονδιακή Αστυνομία που εργάζεται στον Αμαζόνιο για περισσότερα από 15 χρόνια.
Μια περιοχή όπου ο Λούλα έχει περισσότερο έλεγχο είναι ο χαρακτηρισμός των αυτόχθονων εδαφών, οι οποίες είναι οι καλύτερα διατηρημένες περιοχές στον Αμαζόνιο.
Ο Λούλα δέχεται πιέσεις να δημιουργήσει 13 νέες περιοχές αυτόχθονων – μια διαδικασία που είχε σταματήσει υπό τον Μπολσονάρο, ο οποίος κράτησε την υπόσχεσή του να μην παραχωρήσει «μια ίντσα παραπάνω» γης στους αυτόχθονες πληθυσμούς.
Ένα σημαντικό βήμα θα είναι η επέκταση του μεγέθους του Ουνεϊούξι, μέρος μιας από τις πιο απομακρυσμένες και πολιτιστικά ποικιλόμορφες περιοχές του κόσμου που φιλοξενεί 23 λαούς. Η διαδικασία επέκτασης των ορίων του Ουνεϊούξι ξεκίνησε πριν από τέσσερις δεκαετίες και το μόνο βήμα που απομένει είναι μια προεδρική υπογραφή, η οποία θα αυξήσει το μέγεθός της κατά 37% σε 551.000 εκτάρια.
«Ο Λούλα έδειξε ήδη ότι δεν θα είχε κανένα πρόβλημα να το κάνει», είπε ο Κλέμπερ Καριπούνα, στενός συνεργάτης της Γκουαχαχάρα.
