Με αφορμή την πρόσφατη ανακοίνωση του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ' ότι θα παραιτηθεί στο τέλος του μήνα αναδημοσιεύουμε* ένα άρθρο που γράφτηκε κατά την επίσκεψη του Ποντίφικα στην Κούβα το Μάρτη του 2012. Σύμφωνα με πληροφορίες διεθνών μέσων, δύο βραζιλιάνοι καρδινάλιοι και ένας ιταλοαργεντίνος είναι ανάμεσα στους επικρατέστερους για τη διαδοχή του Βενέδικτου ΙΣΤ'.
Του Νικόλαου Μόττα.
Τι σχέση μπορεί
να έχει ο προκαθήμενος της Καθολικής Εκκλησίας με το μαρξισμό και,
ακόμη πιο συγκεκριμένα με το κουβανικό κομμουνιστικό μοντέλο; Η απάντηση
είναι ότι απορρίπτει και τα δύο. Ο ίδιος ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ'
φρόντισε να γνωστοποιήσει τις απόψεις του λίγες μόνο ώρες πριν
πραγματοποιήσει την επίσκεψη του στη Λατινική Αμερική. «Είναι προφανές
ότι η Μαρξιστική ιδεολογία, δεν ανταποκρίνεται πλέον στην
πραγματικότητα» δήλωσε ο Ποντίφικας, προσθέτοντας δε ότι «ο κομμουνισμός
δεν λειτουργεί πλέον στην Κούβα, και η εκκλησία είναι έτοιμη να
βοηθήσει ώστε η χώρα να βρει νέους τρόπους για να προχωρήσει μπροστά».
Οι δηλώσεις αυτές έγιναν στη Ρώμη, λίγο πριν ο Πάπας - κατά κόσμον
Τζόζεφ Ράτσινγκερ - αναχωρήσει για τον πρώτο σταθμό της
λατινοαμερικάνικης περιοδείας του, το Μεξικό. Οι δηλώσεις του Βενέδικτου
δεν θα μπορούσαν καθόλου να περάσουν ούτε απαρατήρητες, ούτε
ασχολίαστες. Αντιθέτως, δεδομένης της πολυδιαφημισμένης επίσκεψης του
στην Κούβα, οι δημόσιες αυτές παρατηρήσεις στις οποίες προέβη ο ηγέτης
της Καθολικής Εκκλησίας ανοίγουν τρία βασικά ζητήματα:
1.
Πρώτον, η δήλωση του Πάπα Βενέδικτου περί «μη λειτουργικότητας» του
κομμουνιστικού συστήματος στην Κούβα αποτελεί ανοιχτή και ξεκάθαρη
παρέμβαση του στην εσωτερική πολιτική της χώρας. Σε αυτό το σημείο
αξίζει να θυμήσουμε ότι ο Βενέδικτος επισκέπτεται την Κούβα έχοντας
ταυτόχρονα δύο ιδιότητες: αυτήν του θρησκευτικού ηγέτη της
πολυπληθέστερης χριστιανικής εκκλησίας παγκοσμίως αλλά και την ιδιότητα
του ως ανώτατος άρχοντας του κρατιδίου του Βατικανού. Η δημόσια ανάμειξη
του αναφορικά με το πολιτικό μοντέλο της Κούβας αποτελεί προσβολή όχι
μόνο για τις κουβανικές αρχές που θα τον υποδεχθούν, αλλά και για τον
ίδιο το λαό του νησιού. Ασχέτως θρησκευτικών και πολιτικών πεποιθήσεων.
Πως θα αντιδρούσε άραγε η ιεραρχία του Βατικανού εάν, παραδείγματος
χάρη, ο Κάστρο, λίγο πριν επισκεπτεί τη Ρώμη, εξέφραζε δημόσια την άποψη
ότι «ο χριστιανισμός αποτελεί ιδεοληψία και αναχρονισμό για τον
σύγχρονο κόσμο»;
 |
| Χέλντερ Καμάρα (1909-1999). |
Η γνώμη
του Πάπα περί «μη ανταπόκρισης» της μαρξιστικής ιδεολογίας στην
πραγματικότητα επαναφέρει στο νου την κόντρα του συντηρητικού
παποκαισαρισμού με την Θεολογία της απελευθέρωσης. Δεν είναι άλλωστε
τυχαίο ότι η Θεολογία της απελευθέρωσης - ένα ιδιόμορφο ιδεολογικό σχήμα
που κατάφερε να «παντρέψει» την χριστιανική διδασκαλία με τον Μαρξ -
αναπτύχθηκε στη Λατινική Αμερική. Ερχόμενοι σε αντίθεση με τον αυταρχικό
δογματισμό της επίσημης καθολικής εκκλησίας, λατινοαμερικάνοι κληρικοί
όπως οι Όσκαρ Ρομέρο (1917-1980), Χέλντερ
Καμάρα και Γουσταύο Γουτιέρες έφεραν στο προσκήνιο τον αγώνα για
κοινωνική δικαιοσύνη και συνεχή πάλη στο πλευρό των φτωχών και
καταπιεσμένων. Το Βατικανό - και οι εκπρόσωποι του στην ήπειρο -
ουδέποτε είδαν με καλό μάτι αυτό το κίνημα. Ουδέποτε κατανόησαν αυτό που
είχε πει κάποτε ο επονομαζόμενος και «Επίσκοπος των καταπιεσμένων»
Χ.Καμάρα: «όταν δίνω τροφή στους φτωχούς με λένε Άγιο. Όταν ρωτάω γιατί
είναι φτωχοί με λένε κομμουνιστή». Άραγε, τι κοινό μπορεί να έχουν οι
απλοί, λαϊκοί παπάδες που στάθηκαν - και στέκονται - στο πλευρό του
λατινοαμερικάνικου προλεταριάτου με την απόκοσμη, ηγεμονική (και διόλου
ταπεινή) πολυτέλεια του Βατικανού;
2.
Δεύτερον, οι δηλώσεις του Ποντίφικα κρύβουν βαθιά υποκρισία. Καθόλου
ασυνήθιστη βέβαια για μια Καθολική Εκκλησία που σιωπά υποκριτικά μπροστά
στα πολυπληθή σκάνδαλα που λαμβάνουν χώρα στους κόλπους της. Ο Πάπας
Βενέδικτος έθεσε το ζήτημα της "μη ανταπόκρισης" της μαρξιστικής
ιδεολογίας στην πραγματικότητα. Το Βατικανό και τα δόγματα που πρεσβεύει
πόσο ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα όταν συστηματικά αποκρύβουν
σκάνδαλα σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, κυκλώματα μαστροπείας και
οικονομικών εκβιασμών; Πόσο ανταποκρίνεται στην σημερινή πραγματικότητα ο
επίσημος καθολικισμός όταν, επί παραδείγματι, αναγάγει σε "αμαρτία" τη
χρήση προφυλακτικού;
Ο Πάπας Βενέδικτος, πρωτού μπει στον κόπο να
ασχοληθεί με το κατά πόσο λειτουργεί το κουβανικό κομμουνιστικό μοντέλο,
θα έπρεπε ίσως να νοιαστεί πρωτίστως για τα αυξανόμενα κρούσματα
παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης στη Λατινική Αμερική την οποία
επισκέπτεται. Πρωτού δηλώσει έτοιμη να βοηθήσει την Κούβα «να βρει νέους
τρόπους να προχωρήσει μπροστά» (δηλαδή, με απλά λόγια, να μετατραπεί σε
καπιταλιστική χώρα), η Καθολική Εκκλησία θα έπρεπε ίσως να ζητήσει μια
συγνώμη απ' τους λαούς της ηπείρου για το ρόλο που έπαιξε, ως σύγχρονος
Πόντιος Πιλάτος, κατά την εγκαθύδριση αμερικανοκίνητων δικτατορικών
καθεστώτων (βλέπε Χιλή του Πινοσέτ, Σαλβαδόρ, Βραζιλία κλπ.). Οι μνήμες
είναι ακόμη νωπές. Όπως και η απλόχερη βοήθεια που προσέφερε το Βατικανό
σε ναζί εγκληματίες του Τρίτου Ράϊχ - όπως οι Κλάους Μπάρμπι, Αδόλφος
Άιχμαν και Άντε Πάβελιτς - προμηθεύοντας τους πλαστά διαβατήρια
προκειμένου να φυγαδευτούν στη Λατινική Αμερική.
Εάν ο
Ποντίφικας ήθελε να δείξει ειλικρινές ενδιαφέρον απέναντι στους
λατινοαμερικάνους θα έπρεπε πρωτίστως να καταδικάσει απερίφραστα την
ιμπεριαλιστική βαρβαρότητα και καταπίεση που έζησαν στο πετσί τους οι
λαοί της ηπείρου (μεγάλο πληθυσμιακό ποσοστό των οποίων αποτελεί ποίμνιο
της Καθολικής Εκκλησίας).
3.
Τρίτον, το ίδιο το παρελθόν του σημερινού Πάπα είναι ενδεικτικό των
ιδεολογικών του τοποθετήσεων. Πρόκειται, κατά γενική ομολογία, για τον
συντηρητικότερο Ποντίφικα μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ο ίδιος ο
Τζόζεφ Ράτσινγκερ, γερμανός στην καταγωγή, υπήρξε στα εφηβικά του χρόνια
μέλος της χιτλερικής νεολαίας. Παρά το γεγονός ότι η συμμετοχή στη
νεολαία του ναζιστικού κόμματος ήταν υποχρεωτική, έχουν καταγραφεί
αρκετές περιπτώσεις νέων που αντιδρούσαν στην αυταρχικότητα του
χιτλερικού καθεστώτος, πληρώνοντας ασφαλώς το τίμημα. Μέχρι σήμερα όλες
οι έρευνες για το παρελθόν του προκαθήμενου της καθολικής εκκλησίας
καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι - παρά το γεγονός ότι ποτέ δεν εξέφρασε
την παραμικρή στήριξη στη ναζιστική ιδεολογία - ο νεαρός Τζόζεφ
Ράτσινγκερ υπηρέτησε πειθήνια το πλέον απάνθρωπο καθεστώς της σύγχρονης
ιστορίας.
Μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου και με το
πέρασμα του χρόνου τα πράγματα άλλαξαν. Ο Ράτσινγκερ εντάχθηκε στο σώμα
της καθολικής εκκλησίας και σταδιακά αναρριχήθηκε στα αξιώματα,
φτάνοντας να ανακυρηχθεί καρδινάλιος το 1977 και εν συνεχεία
Αρχιεπίσκοπος Μονάχου. Διαδέχθηκε τον αποθανόντα Πάπα Ιωάννη-Παύλο ΙΙ το
2005, όντας 78 ετών. Οι θέσεις του σε βασικά ζητήματα συγκλίνουν με τις
πλέον συντηρητικές απόψεις στους κόλπους της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας,
ενώ αίσθηση προκάλεσε η απόφαση του να...αγιοποιήσει τον Πάπα Πίο ΙΒ',
γνωστό για την υποκριτική ουδετερότητα που τήρησε κατά τον δεύτερο
Παγκόσμιο Πόλεμο και τις ναζιστικές θηριωδίες κατά των εβραίων.
Οι
υπερσυντηρητικές απόψεις του σημερινού Πάπα δεν αφήνουν περιθώρια για
παρερμηνεία των πρόσφατων δηλώσεων του εν όψει της επίσκεψης του στην
Κούβα. Άλλωστε, δεν είναι μυστικό ότι οι θρησκευτικές οργανώσεις που
προώθησαν και στήριξαν την εκλογή του Βενέδικτου στο ανώτατο αξίωμα του
Βατικανού είναι από τις πλέον συντηρητικές και ελιτίστικες στους κόλπους
όχι μόνο της καθολικής εκκλησίας αλλά και παγκοσμίως. Χαρακτηριστική
είναι άλλωστε και η στήριξη που παρείχε ο καρδινάλιος τότε Ράτσινγκερ
στον Τζορτζ Μπους για την επανεκλογή του στο προεδρικό αξίωμα των ΗΠΑ το
2004. Όντας επικεφαλής της "Επιτροπής για το Δόγμα της Πίστης" του
Βατικανού, ο γερμανός καρδινάλιος είχε εμμέσως πλην σαφώς αβαντάρει τη
θέση των ρεπουμπλικάνων ενάντια στις εκτρώσεις, κάτι που ασφαλώς
υποστήριζε ο νεοσυντηρητικός Μπους.
Οι
αντιμαρξιστικές και αντικομμουνιστές αναφορές του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ'
δεν πρέπει να εκπλήσουν. Όχι τόσο γιατί προέρχονται από έναν ανώτατο
εκκλησιαστικό άρχοντα-σύμμαχο της εκάστοτε αστικής άρχουσας τάξης, αλλά
γιατί ο ίδιος ο Πάπας είχε δώσει και στο πρόσφατο παρελθόν δείγματα
γραφής. Επισκεπτόμενος τη Βραζιλία το 2007 είχε επισημάνει τους
κινδύνους που ελοχεύουν από την άνοδο της δημοφιλίας των μαρξιστικών
ιδεών σε χώρες όπως η Βολιβία και η Βενεζουέλα. Άλλωστε, ο Πάπας
Βενέδικτος έχει κάθε λόγο να φοβάται το μαρξισμό και τα σοσιαλιστικά
πρότυπα. Και αυτό γιατί, περισσότερα από 20 χρόνια μετά την πτώση του
υπαρκτού σοσιαλισμού, ο μαρξισμός συνεχίζει να εμπνέει τους ανθρώπους
και να εκφράζει τη μοναδική ρεαλιστική και ταυτόχρονα ουμανιστική
πρόταση για μια καλύτερη κοινωνία. Σε αυτήν τη ζωή, πάνω στη γη - και
όχι στο «Βασίλειο των ουρανών».
* Το άρθρο είχε δημοσιευθεί στις ιστοσελίδες Sierra Maestra & Palmografos, 26 Μάρτη 2012.